Miasta i gminy odgrywają kluczową rolę w realizacji celów klimatyczno-energetycznych przyjmowanych na szczeblu globalnym, europejskim i krajowym. Dyskutowano na ten temat podczas warsztatów, które odbyły się w Katowicach 20 czerwca 2018.
Miasta posiadają wiele narzędzi służących przeciwdziałaniu i łagodzeniu zmian klimatu oraz mają najbliższy kontakt z mieszkańcami i lokalnymi interesariuszami. Mogą wpływać na ich decyzje oraz działania, w tym z zakresie zużycia i produkcji energii. Jest to prawdą dla samorządów wszystkich rozmiarów, począwszy od dużych miast metropolitarnych, po małe gminy wiejskie. Rola samorządów lokalnych i regionalnych jako ważnych uczestników transformacji współczesnego, zurbanizowanego świata jest podkreślona także w Porozumieniu Paryskim. Na szczeblu unijnym w kluczowych dyrektywach dotyczących np. efektywności energetycznej czy charakterystyki energetycznej budynków zaznaczona jest rola sektora publicznego.
Miasta i gminy pełnią rolę konsumenta energii, producenta i dostawcy energii, regulatora i inwestora oraz motywatora zachęcającego mieszkańców do racjonalnego wykorzystania energii. Wszystkie te role mogą pełnić w taki sposób, by ograniczyć emisje i zmniejszyć naszą wrażliwość na klimatyczne zagrożenia. Dlatego Stowarzyszenie Gmin Polska Sieć „Energie Cités” zachęca władze lokalne między innymi do powoływania energetyka miejskiego, monitoringu zużycia energii, opracowania długoterminowych strategii i planów działań, prowadzenia edukacji ekologicznej i mobilizowania społeczeństwa obywatelskiego, a także do współpracy, wymiany doświadczeń oraz udziału w tematycznych platformach i inicjatywach takich jak samo stowarzyszenie czy reprezentowane przez nich w Polsce Porozumienie Burmistrzów.
Dlaczego warto angażować się w ochronę klimatu?
Z prezentacji dr hab. Zbigniewa Karaczuna, prof. SGGW i eksperta Koalicji Klimatycznej uczestnicy warsztatów dowiedzieli się, że klimat zmienia się szybciej niż przewidywano. Już teraz doświadczamy skutków takich jak wzrost częstości zjawisk ekstremalnych – huraganowych wiatrów, susz, powodzi, fal upałów. Mogli się o tym przekonać oglądając zdjęcia dokumentujące tego typu zdarzenia z terenu Polski, z ostatnich lat. Poznali też wspołkorzyści z zajmowania się ochroną klimatu, np. ograniczenie zanieczyszczenia powietrza, poprawa wykorzystania przestrzeni publicznej i jakości życia, poprawa bezpieczeństwa energetycznego, rozwój zrównoważonej mobilności czy rozwój lokalnej gospodarki. Koszty też się oczywiście pojawią, ale będą nieporównanie niższe od strat, które poniesiemy, jeśli nie zaczniemy działać.
Chroniąc klimat, chronimy zdrowie
Według Światowej Organizacji Zdrowia zmiana klimatu jest największym środowiskowym zagrożeniem dla zdrowia i życia ludzi. Mamy do czynienia z setkami tysięcy przedwczesnych zgonów rocznie, dziesiątkami milionów ludzi odczuwających konsekwencje zmiany klimatu. W czasie jednej z bardziej znanych fal upałów latem 2003 roku w Europie zanotowano o ponad 70 tys. zgonów więcej niż w latach poprzednich. W samej tylko Francji latem 2015 roku z powodu upału zmarło ponad 3 tys. osób.
Przedstawicielka HEAL Polska, Weronika Michalak wyjaśniła uczestnikom, że zmiana klimatu oznacza między innymi: problemy z układem krążenia, zgony na wskutek nadmiernej ekspozycji na ciepło, wzrost ryzyka zakażenia chorobą zakaźną taką jak malaria, denga, zapalenie mózgu czy borelioza, choroby układu oddechowego, alergie, astma, choroby układu pokarmowego (zatrucia, biegunka, cholera, niedożywienie), rozrodczego, krwionośnego. Zagrożeniem dla życia i zdrowia są związane z ekstremalnymi zjawiskami wypadki, migracje, podczas których wiele osób ginie nim uda im się znaleźć bezpieczne miejsce do życia, a także problemy społeczne i obciążenia psychiczne. W warunkach polskich także ma to znaczenie. O ile w latach 1951 – 1981 susze o znacznych rozmiarach występowały w naszym kraju co 5 lat, to od połowy lat 90. dwudziestego wieku występują co dwa lata. Od 2005 do 2014 roku liczba zachorowań na boreliozę wzrosła ponad trzykrotnie z 4 406 przypadków do 13 868 rocznie. Z drugiej strony, ograniczając emisje gazów cieplarnianych ograniczamy też emisje innych zanieczyszczeń powietrza, które są w naszym kraju bardzo poważnym problemem. Powodują ponad 40 tysięcy zgonów rocznie.
Jakie znaczenie mają dla nas negocjacje klimatyczne ONZ?
Zmiana klimatu jest problemem globalnym, z którym nie poradzi sobie żadne pojedyncze państwo. Nawet zakładając, że wszystkie podejmują jakieś działania, brak koordynacji znacząco obniżyłby ich skuteczność. Dlatego zdaniem Urszuli Stefanowicz, organizatorki warsztatu, przedstawicielki Polskiego Klubu Ekologicznego Okręgu Mazowieckiego, wspólne zasady to konieczność. Proces negocjacji jest złożony i w praktyce ciągły, ponieważ ramy współpracy są stale modyfikowane, korygowane i uzupełniane w odpowiedzi na bieżące problemy i zmiany okoliczności zewnętrznych. Tematy uzgodnień to przede wszystkim ograniczanie emisji, dostosowanie i zwiększanie odporności na skutki zmiany klimatu, klimatyczne finanse i technologie, użytkowanie gruntów, działania przed rokiem 2020, a także nauka, edukacja, budowanie zdolności czy włączanie w proces lokalnych społeczności i ludów rdzennych. Porozumienie paryskie przyjęte w 2015 roku jest umową przełomową, w ramach której wiążące są ramy działania, ale nie cele poszczególnych państw. Te są dobrowolne i aby zapewnić skuteczność umowy wprowadzono do niej mechanizm okresowej weryfikacji i wzmacniania celów. Porozumienie ma obowiązywać do skutku – wyznacza cele na drugą połowę 21 wieku, idące dalej niż dotąd, ponieważ mamy dążyć do ograniczenia wzrostu średniej globalnej temperatury do 1.5°C.
Jak możemy wpływać na negocjacje?
Rola obserwatorów negocjacji jest wielowymiarowa. To nie tylko organizacje ekologiczne, które organizują marsze i happeningi podczas szczytów klimatycznych. Wśród ponad 2000 organizacji są także młodzieżowe, biznesowe, pracodawców i pracowników, uniwersyteckie i badawcze, rolnicze i żywieniowe, prawno-środowiskowe, religijne i duchowe, humanitarne i pomocowe, samorządowe i ludności rdzennej itd. Prowadzą one bardzo zróżnicowane działania, od obserwacji i oceny przebiegu rozmów, poprzez doradztwo i interwencje, po informowanie. Obserwatorzy reprezentują nasz wszystkich, przypominają negocjatorom o celu toczących się rozmów i domagają się postępów.
Gra negocjacyjna
W drugiej części warsztatu uczestnicy wzięli udział w symulacji negocjacji klimatycznych ONZ „World Climate Simulation”. Do testowania wpływu wybranej polityki na klimat specjalny symulator polityki klimatycznej C-ROADS, wykorzystywany także do analizy rzeczywistych zobowiązań podjętych w ramach negocjacji ONZ i cieszący się zaufaniem decydentów na całym świecie. Niezależny panel naukowy dokonał oceny C-ROADS i stwierdził, że odtwarza wyniki zgodne z ustaleniami Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC). Narzędzie i materiały do symulacji zostały przygotowane przez think tank Climate Interactive we współpracy z MIT Sloan School of Management i the UMass Lowell Climate Change Initiative.
Uczestnicy wcielili się w role negocjatorów, podzielili się na delegacje wybranych państw i grup – USA, Unii Europejskiej, Chin, Indii, innych państw rozwiniętych oraz innych państw rozwijających się. Otrzymali instrukcje będące bardzo uproszczoną wersją wytycznych, których muszą się trzymać prawdziwi negocjatorzy na sesjach ONZ. W oparciu o nie zgłaszali swoje cele, przeprowadzili rundę negocjacji próbując przekonać się wzajemnie do swoich racji, a następnie zgłosili cele ponownie. Niestety wzrostu temperatury nie udało się zatrzymać na bezpiecznym dla nas poziomie.
Tego typu gry negocjacyjne pomagają w zrozumieniu międzynarodowego procesu, a także w zaakceptowaniu części odpowiedzialności za jego przebieg. Rozmowy nie toczą się bowiem w próżni. Wytyczne, jakich muszą trzymać się negocjatorzy reprezentujący poszczególne państwa, w tym także Polskę, są wypadkową światowej i krajowej polityki oraz oczekiwań wyborców wobec polityków. To nasi reprezentanci negocjują, dlatego na postępy w rozmowach, bardzo potrzebne, możemy liczyć tylko, jeśli wywrzemy na nich presję i zademonstrujemy, że jesteśmy gotowi chronić klimat.
Dialog Talanoa
Podczas trzeciej części spotkania uczestnicy podjęli próbę sprowadzenia jednego z procesów negocjacji na poziom lokalny. Dyskutowali nad możliwościami działania na rzecz ochrony klimatu na Śląsku, w Katowicach, w oparciu o pytania postawione stronom Konwencji Klimatycznej w ramach dialogu Talanoa, który jest inicjatywą prezydencji COP23 – Fidżi:
- Gdzie teraz jesteśmy? – co robią miasta, co się udaje, jakie napotykają trudności;
- Gdzie chcemy dotrzeć? – do czego miasta powinny dążyć w kontekście ochrony klimatu i przygotowania się na nowe zagrożenia, jakie krótko- i długoterminowe cele powinny sobie stawiać, jakie bariery muszą pokonać;
- Jak możemy tam dotrzeć? - potrzebne regulacje i finansowanie, planowanie konkretnych działań, w tym wspólnego działania związanego z COP24 mającego na celu pokazanie zaangażowania polskich miast w ochronę klimatu;
Uczestnicy wskazali na potrzebę rozwiązania takich problemów, jak niska świadomość społeczeństwa i niekorzystne otoczenie prawne. Zauważyli też jednak, że niezależnie od polityki klimatycznej Śląsk już od lat stopniowo odchodzi od węgla, a ponadto dostępnych jest coraz więcej źródeł finansowania działań służących ograniczaniu emisji.
W pozytywnej wizji przyszłości miast znalazły się spójne polityki miejskie, dobra jakość komunikacji między władzami a mieszkańcami, sprawny transport publiczny, czyste powietrze i dobra jakość życia. Jeśli chcemy, by nasze miasta stały się zeroemisyjne, powinniśmy m.in. zatrudnić miejskich energetyków, przeprowadzić inwentaryzację źródeł ciepła, oferować mieszkańcom domowe badania termowizyjne i doradztwo energetyczne, wprowadzać „na próbę” okresowe ograniczenia ruchu w centrach miast, rozwijać infrastrukturę rowerową, zapewnić darmowy transport rowerów podmiejską koleją oraz oczywiście budować współpracę z mieszkańcami i prowadzić atrakcyjne działania edukacyjne, takie jak gry miejskie.
Wydarzenie było zorganizowane w kooperacji z Fundacją im. Heinricha Bölla w ramach projektu "Mobilizacja na COP24 - przygotowanie polskich organizacji pozarządowych do działań związanych ze szczytem klimatycznym w Katowicach". W jego organizację zaangażowała się także Koalicja Klimatyczna, stowarzyszenie BoMiasto oraz Park Naukowo-Technologiczny Euro-Centrum.
Artykuł pojawił się pierwotnie na stronie Polskiego Klubu Ekologicznego Okręg Mazowiecki, zobacz tutaj.